طرح مسأله و ضروت بحث
مساله حجاب یکی از دستورات و سفارشات مکرر دین مبین اسلام است که رعایت و حفظ آن از واجبات دینی است و بیشترین خیر و سعادت بشری در آن نهفته است. از جمله تاثیرات مثبت حجاب در چارچوب خانواده آشکار می گردد؛ چنان که حجاب سبب استحکام بنیان خانواده ها، سلامت جنسی افراد خانواده و حتی بهبودبخشی اقتصاد خانواده ها می گردد.یکی از مشکلاتی که امروزه گریبان ما را گرفته عدم شفاف سازی اثر حجاب در استحکام خانواده است. زنان و به ویژه دختران جوان و نوجوان ما باید بدانند که حجاب چقدر می تواند آنها را از آسیب های اجتماعی گرفته تا استحکام خانواده و صمیمیت در روابط‌شان حفظ کند.
در جوامع اسلامی، بر اثر تأثیر تهاجم فرهنگ غرب، شاهد کاهش کیفیت حجاب هستیم. این پوشش اسلامی با این که به حسب ظاهر، بار سیاسی ندارد، ولی بر خلاف انتظار، دیروز و امروز در معرض شدیدترین حملات قرار گرفته است.
درباره مسأله حجاب همواره پرسش ها و شبهاتی مطرح می شود و در شرایط حاضر دشمن تمام تلاش خود را به کار بسته تا در یک جنگ فرهنگی، این ارزش اسلامی را در جامعه به خصوص در بین دختران و زنان ایرانی کم‌رنگ نموده و به حاشیه ببرد و چه بسا با شعارهایی نظیر «زن، زندگی، آزادی» در صدد ریشه کن نمودن حجاب در جامعه اسلامی ایران هست. لذا بر آن شدیم پاره ای از مسائل مربوط به حجاب و عفاف که ارتباط مستقیم به خانواده دارد را در این نوشتار بررسی نموده و پاسخگوی برخی از سوال هایی که در این زمینه مطرح می شود، باشیم.
مخالفت والدین با حجاب
امام خمینی (رحمه الله) در پاسخ به این سؤال که: «خواهری علاقه‌مند به حجاب است، ولی پدر و مادرش (که در ظاهر مسلمان هستند ولی در عمل مخالف) با حجاب دختر مخالفت می کنند، و در صورت «پوشش» به او انواع تهمت ها و برچسب ها می زنند. حکم خداوند در این مورد چیست؟» چنین پاسخ داده اند:- در رعایت حجاب واجب رضایت پدر و مادر معتبر نیست، و اگر او را امر می کنند که حجاب نداشته باشد دستور آنها را مخالفت کند و حجاب را مراعات نماید.[1]
فراموش نکنید که انسان باید سعی نماید تا تصمیم‌گیری های زندگی اش را با آن چه در دین و شرع مقدس آمده است، نزدیک و نزدیک تر کند و مطمئناً برگزیدن پوشش چادر، به این مقصود الهی نزدیک تر خواهد بود، پس همیشه این مطلب را به خود تلقین نمایید که بین دو راه خوب و خوب تر، راه خوب تر و بهتر را انتخاب کرده اید و از این جهت به خود افتخار کنید.
البته دختران متدین محجبه نیز باید در این زمینه موارد ذیل را لحاظ نمایند:
1. با والدین خود در این زمینه صحبت نموده. دلایل آنها را به خوبی گوش دهند؛ سپس در کمال آرامش و رعایت ادب و با دلایل متقن، آنها را قانع کنند که حجاب شان ضرری به سایر فعالیت های آنها نمی زند.
2. در بین افراد فامیل افرادی را که چادری و در زندگی فردی و اجتماعی خود موفق هستند را انتخاب کرده و به عنوان نمونه به آنها معرفی نمایید.
3. به یاد داشته باشند مخالفت های اطرافیان موقتی بوده و به مرور زمان، شما را خواهند پذیرفت، به شرط این که موفقیت شما برای آنان افتخارآمیز باشد.
4. علل مخالفت والدین خود را با چادر شناسایی نموده و سعی نمایند ذهنیت آنها را در این باره تغییر دهید. به عنوان مثال ممکن است به دلیل رفتار نادرست برخی از چادری ها نسبت به تمام افراد چادری ذهنیت منفی پیدا کرده باشند، در این صورت لازم است ذهنیت آنها را در این باره اصلاح شود.
5. در عملکرد خود باید ثابت ثابت نمایند که نه تنها چادر موجب محدودیت نشده است، بلکه فعالیت ها در پرتو امنیتی که چادر به ارمغان می آورد بیشتر شده است.
6. همواره این نکته را باید به یاد داشت که هر چه در راه عمل به دستورات الهی سختی بیشتری باشد، ثواب بیشتری نصیب افراد می شود، پیامبر خد (صلّی الله علیه و آله) در این باره فرموده اند:
«أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا»[2]؛ «بهترین کارها دشوارترین آنهاست» پس در راهی که انتخاب کرده اند نباید دچار تردید شوند.
حجاب و غیرت مردان
سوال مهمی که در این باره از سوی برخی از بانوان مطرح می شود این است که:چرا برخی از مردان نسبت به ناموس خود غیرت ندارند؟ مثل شوهر من که از خودش هیچ گونه غیرتی نشان نمی دهد. با حجاب من مخالفت می کند و حتی من را وادار می کنند آرایش کرده در کوچه و خیابان و جمع های فامیلی حاضر شوم؟ و با استدلال های خودش سعی در قانع کردن من دارد چه باید بکنم؟
نخست باید دانست؛ غیرت از صفات و ویژگی های طبیعی انسان است و هرکس به صورت غریزی و فطری از آن برخوردار است از آن رو اهل لغت در ترجمه این واژه گفته اند: غیرت عبارت است از نفرت طبیعی انسان از مشارکت دیگران در چیزی که محبوب او است[3]
وجود این صفت باعث آن می شود که آدمی از آنچه را که دوست می دارد و یا وظیفه محافظت از آن بدو سپرده شده است نگاهبانی نماید. براساس این تعریف، به شخصی که واجد این صفت حسنه و ویژگی برجسته بوده و نسبت به حفظ و صیانت از آنچه در انحصار اوست واکنش نشان دهد غیرتمند می گویند. بدیهی است کسی که فاقد این روح واکنش گرایانه در برابر تعرض به محبوبش باشد، «بی غیرت» نامیده شود.
مرد غیور بر اساس فطرت و آموزش های دینی به خوبی می داند که کامیابی از همسر، انحصارا باید در اختیار شوهر باشد نه افراد دیگر و بی حجابی همسرش بیشتر از همه چیز خدمتی به مردان هوس ران است و آنان هستند که با دیدن زیبایی ها و جذابیت های همسرش لذت برده و احساس کامروایی کرده و عشق و علاقه به او به جای اینکه در انحصار وی باشد به اشتراک گذاشته می شود.
جایگاه غیرت در مکتب اسلام
«غیرت» از برجسته ترین ویژگی های اخلاقی پیامبران و اولیاء الهی بوده[4] و در اسلام از جایگاه والایی برخوردار است، به حدی که پیامبراعظم (صلّی الله علیه و آله) آن را جزیی از ایمان قلمداد فرموده[5] و امام صادق (علیه السلام) انسان غیور را محبوب خداوند دانسته است.[6] اما در مقابل هرگونه رفتاری که نشان از بی غیرتی مرد باشد مورد نکوهش قرار گرفته است:پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) فرمودند:
«وَ الْمَرْأَةُ إِذَا خَرَجَتْ مِنْ بَابِ دَارِهَا مُتَزَیِّنَةً مُتَعَطِّرَةً وَ الزَّوْجُ بِذَاکَ رَاضٍ بُنِیَ لِزَوْجِهَا بِکُلِّ قَدَمٍ بَیْتٌ فِی النَّارِ؛
زن چون بیرون آید از در خانه خود زینت کرده و بوی خوش به خود زده و شوهر به این راضی باشد بنا شود از برای شوهر وی به هر قدمی خانه ای در دوزخ»[7]
و یا فرموده اند:
«أَیُّمَا رَجُلٍ رَضِیَ بِتَزَیُّنِ امْرَأَتِهِ وَ تَخْرُجَ مِنْ بَابِ دَارِهَا فَهُوَ دَیُّوثٌ وَ لَا یَأْثَمُ مَنْ یُسَمِّیهِ دَیُّوثاً؛
هر مردی که زینت کند زن او و بیرون آید از در خانه او پس آن مرد دیوث است و گناه ندارد هر که بخواند او را دیوث.»[8]
مجمع البحرین دیوث را چنین معنا کرده است «من لا غیرة له علی اهله» کسی که نسبت به زن و اهل خانه اش غیرت ندارد.
در روایات تکان دهنده ای دیگری از پیامبر اعظم (صلّی الله علیه و آله) پیرامون کسانی که نسبت به همسران شان غیرت نمی ورزند وارد شده:
«لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ عَاقٌّ وَ لَا مَنَّانٌ وَ لَا دَیُّوثٌ إِلَی أَنْ قَالَ وَ الدَّیُّوثُ الَّذِی یَجْلِبُ عَلَی حَلِیلَتِهِ الرِّجَالَ؛
داخل بهشت نمی شود عاق والدین و منت گذار و دیوث تا این که فرمود: دیوث کسی است که با انواع حرکات و رفتارها (مثل اجازه هرگونه پوشش جذاب و آرایشی را در جامعه به او دادن) توجه نامحرمان را به ناموس خود جلب کند.»[9]
علت بی غیرتی برخی مردان
اما در پاسخ به این سؤال و اینکه چرا برخی از مردان نسبت به همسران خود غیرت نمی ورزند و از آنها می خواهند که با پوششی نامناسب در جامعه و یا جمع خویشاوندان حاضر شوند دلایل مختلفی دارد که به برخی از آنها اشاره می نماییم:الف. جهل به احکام و دستورات اسلام
برخی از مردان به دلیل عدم آشنایی با احکام و دستورات اسلام چنین انتظاراتی از همسران خود دارند چرا که مثلاً تصور می کنند برادر و یا دایی و عموی آنها نیز به همسرشان محرم می باشد لذا حضور همسرشان در میان آنها را بدون اشکال می دانند.ب. پیروی از آداب و رسوم غلط
متأسفانه در برخی از فرهنگ ها حضور نامناسب زن در میان فامیل و دیگر نامحرم ها امری عادی تلقی گردیده و حتی رعایت پوشش نوعی جسارت به فامیل محسوب می گردد!
ج. عدم آگاهی از پیامدهای بدحجابی
برخی نیز به دلیل عدم آگاهی از پیامدهای بدحجابی، همسر خود را تشویق به بدحجابی می نمایند و یا احساس نزدیکی خود به فامیل را دلیل بر عدم احتمال خیانت فامیل های نزدیک نسبت به همسر خود را می دانند؛ در صورتی که شیطان از هر فرصتی جهت به انحراف کشاندن انسان استفاده می نماید و تفاوتی میان فامیل و غیرفامیل وجود ندارد. بهترین دلیل این موضوع نیز پرونده های متعدد قضایی می باشد که به دلیل خیانت زنان شوهر دار شکل گرفته است.د. در دام تبلیغات رسانه ها افتادن (جو زدگی)
از دیگر علت هایی که در این زمینه می توان برشمرد، گرفتار شدن در تبلیغات رسانه ای می باشد.با کمال تأسف در رسانه های داخلی و خارجی روابط محرم و نامحرم بسیار عادی و حتی زیبا جلوه داده می شود و بدین صورت الگوی نامناسبی از نوع روابط محرم و نامحرم در ذهن افراد ایجاد می نمایند که نتیجه آن بروز چنین رفتارهایی می باشد.
هـ . گسترش موسیقی
نکته ظریفی که در روایات بدان اشاره شده و کمتر کسی بدان توجه می نماید تأثیر منفی موسیقی بر غیرت مردان می باشد در روایتی امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:«إِنَّ شَیْطَاناً یُقَالُ لَهُ الْقَفَنْدَرُ إِذَا ضُرِبَ فِی مَنْزِلِ الرَّجُلِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بِالْبَرْبَطِ وَ دَخَلَ عَلَیْهِ الرِّجَالُ وَضَعَ ذَلِکَ الشَّیْطَانُ کُلَّ عُضْوٍ مِنْهُ عَلَی مِثْلِهِ مِنْ صَاحِبِ الْبَیْتِ ثُمَّ نَفَخَ فِیهِ نَفْخَةً فَلَا یَغَارُ بَعْدَ هَذَا حَتَّی تُؤْتَی نِسَاؤُهُ فَلَا یَغَارُ؛
همانا شیطانی هست که به او قَفَندر گفته می شود، هرگاه در منزل فردی به مدت چهل روز بربط (از آلات موسیقی) نواخته شود درحالیکه مردم به آن منزل رفت و آمد می کنند؛ آن شیطان تمامی اعضای خود را بر بدن او قرار می دهد و چنان در او می دمد که دیگر بعد از آن غیرت نمی ورزد تا جایی که سراغ زنانش می آیند و او از خود غیرت نشان نمی دهد.»[10]
و. منفور جلوه دادن غیرت
از مسائلی که طی سال های اخیر به بی غیرتی مردان دامن زده منفور جلوه دادن غیرت در اذهان به وسیله جایگزینی واژه «حسادت» با واژه «غیرت» می باشد.این مسأله که بیشتر در کشورهای غربی مطرح است و به فرهنگ ایرانی و اسلامی ما نیز سرایت نموده این موضوع حتی در برخی از فیلم های غربی نیز به چشم می خورد که وقتی یک نفر از ارتباط خارج از چارچوب همسرش غیرت می ورزد از سوی دیگران با عنوان حسادت مورد نکوهش قرار می گیرد.
ز. کمبود های شخصیتی
برخی مردان زن را همچون متاعی مادی تلقی کرده و کمبودهای شخصیتی خود را در همراه داشتن زنی آرایش کرده جستجو می کنند؛ و حتی در نشان دادن زیبایی های همسر خود به نامحرمان اصرار می ورزد.[11]نحوه تعامل با همسر بی غیرت
به نظر می رسد چنانچه علت این نوع رفتار همسران شناخته شده و با دلیل و منطق با آنها صحبت شود، حتما به اشتباه خود پی خواهند برد. بر همین اساس جهت تعامل با چنین همسرانی با به کارگیری نکات زیر باید تلاش نمود:1. از آنجا که مرد از لحاظ عاطفی تحت تأثیر همسر خود می باشد، رفتار های زن در بهبود روابط بین همسران بسیار حیاتی است. پس می توان با ایجاد رابطه عاطفی با همسران او را تحت تأثیر قرار داد؛ تا زمانی که این رابطه ایجاد نشود دیگر تلاش راه به جایی نخواهد برد.
2. به او گفته شود اینکه تمایل دارم جلو دیگران چادر سر کنم به معنای لجبازی با تو نیست، بلکه میخواهم فقط برای تو و خانواده خودمان باشم.
3. به صورت عینی آسیب های کنار گذاشتن چادر را برای او بیان کنید. از اطرافیان خود، مواردی را که فرد به دلیل نداشتن حجاب کامل با مشکل روبرو شده است را به صروت عینی برای او بیان کنید و در این راستا از اخبار و حوادثی که به دلیل عدم رعایت پوشش در رسانه ها منتشر می شود یاری بجویید.
4. از افراد تحصیل کرده و موفق که علاوه بر حفظ حجاب در عرصه های مختلف موفق بوده اند نمونه هایی را بیان کنید و به او این مطلب را منتقل کنید که چادری بودن مساوی با بی کلاس بودن و رشد نکردن در زمینه های مختلف نیست.
هشدار پایانی
نکته مهمی که در این مسأله وجود دارد آن است که افراط و تفریط ها همواره تلاش ها را از نتیجه مطلوب و رسیدن به مقصود باز می دارد. پرهیز از افراط و تفریط در این باره باید مورد توجه مردان قرار گیرد چرا که غیرت چون از مدار شایسته اش بیرون رفت خود، ناهنجاری آفرین و فساد زا خواهد بود. حضرت علی (علیه السلام) در نامه خود به امام حسن (علیه السلام) از غیرت ورزی بی جا بر حذر داشته و فرموده اند:«إِیَّاکَ وَ التَّغَایُرَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِ غَیْرَةٍ فَإِنَّ ذَلِکَ یَدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلَی السَّقَمِ وَ الْبَرِیئَةَ إِلَی الرَّیْبِ؛
بر تو باد به دوری از غیرتمندی کردن در جایی که محل اظهار غیرت نیست، زیرا این کار زنان درستکار را به انحراف و بی گناهان را به شک و اتهام می خواند.»[12]
چنانچه ملاحظه می کنیم: در عین حالی که به مرد، توصیه شده از عفاف و حجاب زن، به دقت پاسداری کند، از سختگیری های بی جا و حساسیت های بی مورد نیز، نهی گردیده و این بدان معنی است که حس اعتماد در خانواده، نقش اساسی دارد. و سوژه ها و بهانه های واهی، نباید در این میان اثر بگذارد.[13]
کودک و حجاب
خانمی درباره حجاب کودکش پرسیده: تصمیم دارم دخترم را که هنوز جشن تکلیف نگرفته به چادر تشویق کنم اما نمی دانم چگونه این کار را انجام دهم از طرفی شوهرم می گوید: باید آزادش بگذاریم تا خودش انتخاب کند!» لطفاً مرا راهنمایی کنید که چگونه می توانم شوهرم را در این زمینه قانع کنم؟نخست باید دانست؛ عموم تکالیف دینی نیاز به آموزش دارد و نمی توان بدون هیچ مقدمه ای کودکان را یک شبه به انجام وظایف دینی الزام نمود. بر همین اساس، در اسلام بر آموزش تدریجی تکالیف دینی سفارش شده تا کودکان از سال های نخست زندگی عباداتی همچون روزه و نماز را فرا گیرند:
از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که میفرمایند:
«ما فرزندان خود را در هفت سالگی، به اندازه ای که در توان آنان است، به روزه گرفتن دستور می دهیم؛ گرچه تا نصف روز یا کمتر یا بیشتر از نصف روز باشد؛ هنگامی که تشنگی بر آنان چیره گردد، افطار می نمایند تا بدین گونه با روزه داری آشنا شوند و رفته رفته توان روزه داری در آنان ایجاد گردد. شما نیز کودکان خود را در نُه سالگی به روزه داری، در حد توانشان، وادار نمایید و هرگاه زیاد تشنه شدند، افطار نمایند.»[14]در مورد نماز نیز در روایات اسلامی روند تدریجی آموزش نماز را چنین بیان نموده:
• در سن سه سالگی تلقین «لا إِلهَ إِلَّا اللَّه»؛
• در سن سه سال و هفت ماه و ده روز تلقین «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ»؛
• در چهار سالگی تلقین «صلوات»؛
• در سن پنج سالگی در صورت درک جهت ها به سوی قبله اش وا دارند و به او بگویند سجده کند»؛
• چون شش سالش تمام شود به نمازش وادارند و رکوع و سجود به او بیاموزند»؛
• پیش از اتمام هفت سالگی شستن دست و صورت را آموزش دهند»؛
• پس از اتمام نه سالگی وضو را به او بیاموزند و دستور به نمازش دهند.[15]
در خصوص حجاب نیز اگر دختران از سنین خردسالی درس حیا نیاموزد و بر نشان دادن اندام برهنه خود عادت کرده باشد، در بزرگسالی به حجاب رغبت نمی یابد و برهنگی را شیوه ای برخلاف پاکدامنی نمی شناسد. لذا باید آنها را براساس مقدماتی به حجاب عادت داد.
کودکان را باید با اعتقادات صحیح اسلامی بیمه نمود
طرح موضوع آزاد گذاشتن فرزندان برای انتخاب مسیر دلخواه زمانی صحیح می باشد که شرایط یکسانی برای تمامی گزینه های ممکن وجود داشته باشد اما در شرایطی که می دانیم همواره دشمنان اسلام برای به انحراف کشیدن فرزندان مسلمانان از تمامی ابزارهای موجود بهره می جویند چگونه می توانیم با خلع سلاح نمودن فرزندانمان آنها را در اقیانوسی از تبلیغات و شبهات رها نماییم. از همین رو می بینیم در گفتارهای پیشوایان معصوم (علیهم السلام) نسبت به بیمه نمودن کودکان از لحاظ مسائل فکری و عقیدتی توصیه شده است به عنوان نمونه امام صادق (علیه السلام) فرموده اند:«بَادِرُوا أَوْلَادَکُمْ بِالْحَدِیثِ قَبْلَ أَنْ یَسْبِقَکُمْ إِلَیْهِمُ الْمُرْجِئَةُ؛
در یاد دادن حدیث به فرزندان خود شتاب ورزید پیش از آن که مرجئه (از گروه های منحرف اعتقادی) در تعلیم آنان بر شما سبقت گیرند (و دل های کودکان شما را با سخنان نادرست خویش اشغال نمایند).»[16]
تشویق کودکان به حجاب به روش الگویی
اما درخصوص چگونه تشویق نمودن کودکان باید گفت به طور کلی برای علاقه مند کردن افراد به رعایت احکام دین لازم است دو چیز را در آنها به وجود آید. یکی شناخت درست نسبت به مسأله مورد نظر؛ و دوم احساس خوشایند نسبت به آن مسأله.دانشمندان و پژوهشگران امر تربیت، بهترین و مؤثرترین راهکار وصول به هدف های مطلوب تربیتی، به خصوص در امر حجاب دختران خردسال را روش الگویی می دانند.
روش الگویی بهترین، مؤثرترین و طبیعی ترین وسیله برای انتقال ارزش های اخلاقی و فرهنگی در خانواده است. در این میان مادران در هر خانواده ای معمولاً بیشترین نقش ممکن را در تربیت و تأدیب دختران خود دارند و اولین و مهم ترین الگو مطرح می باشند.
از جمله شرایط الگوبرداری مناسب، مقام و موقعیت مدل و الگو، تقویت رفتار یادگیرنده توسط مدل و الگو و محبوبیت مدل و الگو برای یادگیرنده است به این معنا که محبت بایستی بین والدین و فرزندان برقرار باشد تا اینکه به راحتی فرزندان از پدر و یا مادر تقلید کنند. بنابراین خشونت به خرج دادن در خانواده و سختگیری نسبت به فرزندان در مورد رعایت ارزش های اسلامی مثل حجاب و افراطی عمل کردن، به احتمال زیاد نتیجه عکس می دهد. علاوه بر این هماهنگی در تقویت رفتارها نیز در تربیت فرزندان با حجاب بسیار ضروری است. مثلاً اگر رفتار حجاب به وسیله مادر و پدر تقویت شود ولی به وسیله خاله و عمه تقویت نشود و آنها بدحجاب باشند، فرزند پیام های متفاوت و متعارضی دریافت می کند و به راحتی نمی تواند رفتار خویش را جهت دهی نماید و به احتمال زیاد گیج و سرگردان می شود.
• هر چه بیشتر و بهتر حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیه) و زینب کبری (سلام الله علیه) را معرفی نمایید.
• به صورت حضوری و غیرحضوری (در کتاب ها، نشریه ها و…) زنان موفق در عرصه های تعلیم و تربیت، اشتغال، ورزش، علم و پژوهش، خدمت رسانی و نیکوکاری و… معرفی نمایید.
• پوشش های کشورها، اقوام و مذاهب دیگر را معرفی و نشان دهید.
• همسالان با پوشش اسلامی که در عرصه های علمی، فرهنگی هنری موفقیت هایی را کسب نموده اند را معرفی نمایید.
• اسباب بازی با موضوع پوشش تهیه نمایید.
• نمادهای مربوط به پوشش را تهیه و در مدارس نصب نمایید.
• در حضور او از شخصی که چادر می پوشد، تعریف کنید و از چادری بودن آن شخص به عنوان یک ویژگی بسیار عالی یاد کنید.
• برای او چادر بسیار زیبایی بخرید. قبل از آن، از مدت ها قبل وعده این کار را به او بدهید و توضیح دهید که در صورتی که مثلاً نمره خوبی بگیرد، چادری زیبا به او هدیه خواهید داد؛ بعد از خرید چادر هم به او بگویید که فعلاً این چادر را نمی تواند همه جا بپوشد؛ باید کمی صبر کند و در صورتی که او اصرار کرد، اجازه آن را به او می دهید؛ این شرط گذاشتن شما هم اهمیت چادر را نزد او بالا می برد؛ و هم انگیزه او را برای استفاده از چادر تحریک می کند.
• هنگامی که از چادر استفاده می کند، از او و زیباییش تعریف کنید و بگویید که حالا چقدر زیبا و با وقار و خانم شده است.
• از دوره های مختلف (مانند جشن تولد) حداقل یک عکس با حجاب تهیه نمایید.
• عکس او با پوشش مناسب را در آلبوم گذاشته و یا قاب کرده و نصب نمایید.
• از علاقه او به پوشش در میان جمع صحبت کنید و رضایتمندی خود را نیز اعلام نمایید.
• چادر، مقنعه و روسری او را همواره تمیز کرده و معطر نمایید.
• جشن تکلیف باشکوه بگیرید و اثرات آن را با هدایای سالانه، تداوم ببخشید.
• در نمازهایتان و در زمان های مناسب و حضوری او را دعا کنید.
• بردن کودک به مساجد و مجالس جشن مذهبی و عزاداری و شنیدن صدای قرآن با صوت دلنشین، و دیدن اقامه نماز بزرگ ترها با چادرهای رنگی زیبا در تلطیف روح کودکان مؤثر است.
• ممکن است کودکان اوقات چادر و مقنعه را فراموش کنند وجود تذکرات سازنده با لحنی ملایم امری مفید است و می تواند نقش بسیار سازنده ای را در هدایت کودک بسوی عبادت داشته باشد.
• رعایت حجاب کامل برای کودکان کاری دشوار است. به منظور ترغیب کودکان به چادر و حجاب اسلامی نباید سختگیری نمود.
• زبان کودک و نوجوان داستان است؛ شما می توانید با مطالعه کتب داستانی که درباره حجاب می باشد و تعریف آن برای فرد مورد نظر به صورت غیرمستقیم او را به سمت چادر سر کردن سوق دهید. البته لازم نیست به صورت صد در صد از کتاب داستان استفاده کنید؛ بلکه با کمی خلاقیت می توانید خودتان داستان هایی را در این زمینه بسازید و برای او تعریف کنید.
• بازی یکی دیگر از ابزار انتقال مفاهیم دینی به کودکان است. از طریق بازی می توانید به خواسته خود برسید. به عنوان مثال: شما می توانید با فضا سازی از طریق بازی به کودک خود آسیب هایی که به دلیل نداشتن حجاب به او می رسد را یاد آور شوید.
• استفاده از گفتگوی سقراطی: در این روش سؤالات منظمی را از کودک می پرسیم و این چرخه را آن قدر ادامه می دهیم تا سرانجام کودک (به صورت خودجوش) به نتیجه دلخواه ما برسد. چرخه سؤالات با توجه به پاسخ کودک تنظیم می شود.
- به نظر تو کسی که چادر سر دارد با کسی که حجاب ندارد؛ فرقی ندارد؟
- کودک: به نظر من هیچ فرقی ندارد.
- یعنی قیافه ظاهری کسی که چادر سر دارد با کسی که حجاب ندارد، یکی است؟
- کودک: البته که فرق دارد.
- پس قبول کردی کسی که چادر سر دارد با کسی که حجاب ندارد، تفاوت دارد؛ به نظرت در چه چیزهایی با هم تفاوت دارد؟
و این قدر این سؤالات را ادامه می دهیم تا کودک یا نوجوان به نتیجه دلخواه ما برسد.
• با مطالعه کتاب هایی که درباره حجاب نگاشته شده است؛ در گام اول با مباحث گوناگون پیرامون حجاب - از جمله فلسفه، آثار، حدود حجاب و پیامدهای بدحجابی و... - آشنا شوید تا بتوانید با زبانی کودکانه به سؤالات کودکان پیرامون حجاب پاسخ داده و یا در موقعیت های مناسب آنها را به کودک انتقال دهید.
• با کودک خود به گونه ای برخورد کنید که به این نتیجه برسد؛ چادری بودن به هیچ عنوان مانع شادی و بازی کردن او نیست و انسان می تواند علاوه بر داشتن حجاب به بازی و شادی مشغول شود.
• برای اینکه در برنامه تربیتی خود موفق باشید، لازم است با همسر خود به صورت هماهنگ عمل کنید، چرا که عدم هماهنگی افرادی که در تربیت کودک نقش دارند تأثیرات بسیار منفی در تربیت کودک دارد. برای این کار لازم است همسر خود را در جریان برنامه تربیتی خود قرار دهید و از او بخواهید که از شیوه ای هماهنگ استفاده کنند.
• با او درباره احساسی که از چادر دارد صحبت کنید و سعی کنید احساسات او را در این زمینه به صورت کامل بشناسید؛ ابن کار به شما کمک می کند تا برنامه تربیتی خود را بر اساس نیازهای کودک خود تنظیم کنید.
• خوشبختانه بعد از انقلاب شعرهای خوبی در زمینه انتقال مفاهیم دینی به کودکان سروده شده است، شما می توانید هر از چند گاهی این شعرها را برای کودک خود بخوانید.
• از زبان تمثیل استفاده کنید. کودکان زبان تمثیل را به خوبی درک می کنند. به عنوان مثال به کودک بگویید چرا زن ها جواهرات خود را در خانه خود مخفی می کنند. منتظر جواب او باشید. پس از آنکه به سؤال شما جواب داد؛ بگویید موهای تو هم مانند جواهر است که باید از دید نامحرمان مخفی نگه داشته شود. (خود شما می توانید مثال های بیشتری از این دست بسازید)
• از او بخواهید خاطرات مربوط به عبادت، زیارت، مجالس و مراسم هایی که شرکت داشته است را بیان نماید.
• به حضور خانوادگی و یا گروه همسالان در مراسم های مذهبی اهمیت دهید.
• باتوجه به ایجاد تنوع در پوشش و علاقه مندی او، سعی کنید از محیط بیرون از خانه رعایت پوشش را آغاز نماید.
• برای رفتن به بیرون از خانه، همراه با شادی و نشاط به او کمک کنید که با پوشش مناسب حاضر شود.
• اقامه نماز که در ارتباط مستقیم با پوشش است را مورد تأکید قرار دهید.
• عادت به نماز، عادت به پوشش را تسهیل می کند مراقب نماز او باشید.
• به او کمک کنید تا بتواند از عقاید خود در مقابل دیگران دفاع نماید.
• به او کمک کنید تا بتواند در میان همسالان خود مؤثر بوده و مبلغ پوشش باشد.
• هر چند وقت یکبار در مورد پوشش گفتوگو نمایید.
• والدین سعی نمایند در خانه، مهمانی ها و جامعه پوشش مناسب آن محیط را رعایت نمایند.
• والدین در گزینش مدرسه و مربی و مربیان در هماهنگی با والدین دقت نمایند.[17]
حجاب در برابر محارم
سوالی که اغلب دختران و زنان درباره حجاب در برابر محارم مطرح می نمایند این است که: چرا حجاب در مقابل محارم واجب نیست مگر همان تأثیرات را روی محارم ندارد؟ حالا که خدا حجاب در برابر محارم واجب نکرده اگر خانمی در برابر محارم خود از جمله برادر، دایی و یا عمو احساس راحتی نکند باید چگونه حجابی داشته باشد؟ اگر آنها یا والدین خود ناراحت شدند و اعتراض کردند چه؟چرایی عدم وجوب حجاب در برابر محارم
علامه شهید مطهری (رحمه الله) این موضوع را چنین تحلیل نموده اند: علت جایز بودن برخی از کارها بدین جهت است که نظر شارع مقدس این بوده، اگر بخواهد مردم را از آن کارها منع کند، زندگی برایشان دشوار می شود، لذا از تحریم آن چشم پوشیده است.غالب استثناهای باب حجاب از همین قبیل است، خواه استثناهایی که در باب محارم است یا استثناهایی که از لحاظ مقدار پوشش است. لذا در مورد محارم (غیر شوهر) هر قدر زن پوشیده تر باشد بهتر است.
تهییج شهوت در مورد محارم درجه اول از قبیل پدر و فرزند و عمو و برادر تقریباً صفر است زیرا محارم اغلب با هم بزرگ می شوند و برای یک دیگر فرد عادی و معمولی هستند، ولی جاذبه زن مخصوصاً اگر جوان و زیبا باشد در محارم درجات بعدی مخصوصاً در محارم سببی از قبیل پدر شوهر و پسر شوهر بی تأثیر نیست. رخصت شارع در این موارد برای ضرورت اختلاط و معاشرت های زیادی است که بین محارم اجتناب ناپذیر است. فکر کنید اگر پوشش زن نسبت به برادر و پدر لازم باشد چه قدر زندگی خانوادگی دشوار خواهد شد!
در مورد پدر و عمو و حتی برادر طبعاً رغبت جنسی وجود ندارد مگر در افراد منحرف و استثنایی، ولی در مورد پسر شوهر عمده ملاک همان عسر و حرج است. اگر مردی زن زیبا و پسر جوانی دارد هرگز این پسر نسبت به زن پدر مانند فرزند نسبت به مادر خود نیست. بنابراین مباح بودن ترک پوشش در برابر بعضی محارم نیز به ملاک عُسر و حَرَج است و ما این نکته را که ملاک عُسر و حَرَج است از آیه 58 سوره نور استفاده کردیم که می فرماید:
«لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَلَا عَلَیْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُم بَعْضُکُمْ عَلَى بَعْضٍ؛
گناهی بر شما و آنان نیست که آزادانه با شما رفت و آمد داشته باشند.»
بعضی از مفسرین از قبیل صاحب کشاف نیز در ذیل همین جمله بدین نکته اشاره کرده اند. همان طور که مکرر گفته ایم چون این استثناها از ناحیه حرج است نه اینکه ملاک تحریم وجود نداشته باشد، بنابراین هر قدر بیشتر رعایت شود بهتر است، یعنی جدایی زن و مرد، پوشش، ترک نظر و هر چیز دیگری که انسان را از حریم مسائل جنسی دور می کند رجحان دارد و مادامی که ممکن است باید مراعات گردد.[18] و بیش از مقدار معمول و متعارف پیدا نباشد. لذا پوشش زن و دختر در نزد محارمش باید به صورتی باشد که مستلزم مفسده ای نباشد.
کیفیت پوشش در برابر محارم
همان گونه که پدر و مادر وظیفه دارند در جلوی فرزندان برهنه نگردند و مشغول لذت های جنسی نشوند، فرزندان بالغ، به ویژه دختران جوان نیز باید نسبت به مقدار پوشش خود دقت داشته باشند؛ زیرا چه بسا نحوه پوشش نامناسب دختران جوان، باعث تحریک جنسی دیگر محارم، مثل برادر، دایی و عموهای جوان خویش گردد. محرم بودن هر چند از میزان محدودیت می کاهد، ولی میل جنسی را از میان نمی برد.[19] بنابراین لازم است دختران در برابر محارم خود نیز از هرگونه عملی و یا پوششی موجب گمراهی و ترتب مفسده ای باشد بپرهیزند علاوه بر این از نظر شرعی اگر خانمی یقین دارد که محارم وی، نگاه همراه با لذت جنسی به او می کنند باید خود را بپوشانید.[20]بنابراین همان گونه که فضای خانواده در قالب محارم نسبی و سببی باید صمیمی باشد، باید مرزهای اخلاقی هم رعایت شود؛ از همین رو بهتر است زنان و دختران خود را به مرز حلال و حرام محدود نکنند بلکه برای مصونیّت خود و دیگران از لغزش گاه ها از لباس های تحریک کننده پرهیز نمایند.
جمع بندی و نتیجه گیری
مساله حجاب یکی از دستورات و سفارشات مکرر دین مبین اسلام است که رعایت و حفظ آن از واجبات دینی است و بیشترین خیر و سعادت بشری در آن نهفته است. از جمله تاثیرات مثبت حجاب در چارچوب خانواده آشکار می گردد؛ چنان که حجاب سبب استحکام بنیان خانواده ها، سلامت جنسی افراد خانواده و حتی بهبودبخشی اقتصاد خانواده ها می گردد.حجاب به معنای پوشش اسلامی دو بعد ایجابی و سلبی دارد. بعد ایجابی آن، وجوب پوشش بدن و بعد سلبی آن، حرام بودن خودنمایی به نامحرم است و این دو بعد باید در کنار یکدیگر باشند؛ تا حجاب اسلامی محقق شود.
از نظر اسلام، حجاب و عفاف وسیله‌ای برای صیانت از زن و ارتقای شأن و شخصیت اوست. در این نوشتار پاره ای از مسائل مربوط به حجاب و عفاف که ارتباط مستقیم به خانواده دارد را بررسی نموده و پاسخگوی برخی از سوال هایی که در این زمینه مطرح می شود، بودیم.
در ابتدا به چگونگی برخورد صحیح در مواجهه با مخالفت والدین با حجاب اشاره نمودیم. سپس به ارتباط بحث غیرت مردان با حجاب پرداختیم و در ادامه شیوه تربیت الگویی کودک برای نهادینه شدن فرهنگ حجاب در وجودش بیان شد و در آخر هم به کیفیت و بایسته های حجاب در برابر محارم اشاره گردید.
با توجه به آنچه گفته شد، مشخص شد که حجاب تاثیر مهم و عمده ای بر بهبود زندگی خانوادگی افراد دارد؛ از این روست که رعایت حجاب بر افراد جامعه واجب است تا در راستای سلامت خانواده خود و به تبع آن سلامت جامعه عمل کنند. امید است با ارایه این مطلب، پاسخگوی بخشی از سوال های مهم در بحث حجاب و عفاف در خانواده بوده باشیم.
پی‌نوشت‌ها:
1. خمینی، سید روح الله موسوی، استفتاءات (امام خمینی)، 3 جلد، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، پنجم، 1422 ه .ق، ج3، ص 255.2. بحار الأنوار، ج 67، ص 191.
3. مجمع البیان، واژه غیرت.
4. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرموده اند: «کَانَ إِبْرَاهِیمُ(علیه السلام) أَبِی غَیُوراً وَ أَنَا أَغْیَرُ مِنْهُ وَ أَرْغَمَ اللَّهُ أَنْفَ مَنْ لَا یَغَارُ مِنَ الْمُؤْمِنِین؛ ابراهیم پدرم غیور بود، و من از او غیورترم، و خداوند دماغ مؤمن بی غیرت را به خاک ذلّت بمالد.»؛ مکارم الأخلاق، ص 239.
5. «الْغیرَةُ مِنَ الْایمانِ»؛ بحار الأنوار، ج 68، ص 342.
6. ایشان فرموده اند: «انَّ اللَّهَ یُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ الغَیُور؛ خداوند از بندگان خود، شخص غیور را دوست دارد»؛ نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلّی الله علیه و آله)، ص 306.
7. جامع الأخبار، ص 158.
8. همان.
9. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 14، 291.
10. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 5، ص 536.
11. رهبری، روح الله، چند پرسش و پاسخ اساسی درباره حجاب، قم، پیام مقدس، 1389ش، دوم، ص 98.
12. نهج البلاغه، ص 405.
13. جمعی از نویسندگان، حجاب و آزادی ( مقالات کنگره اسلام و زن )، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1368 ش، دوم، ص 238.
14. وسائل الشیعة، ج 7، ص 167 و 168، ح 3 و ص 169، ح 11؛ فروع کافی، ج 4، کتاب الصیام، باب صوم صبیان، ص 124، ح 1.
15. أمالی الصدوق، ص 391.
16. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 6، ص 47.
17. ر.ک: لقمانی، احمد، چگونه فرزندان ما با حجاب می شوند؟، قم، انتشارات بهشت بینش، 1389ش، اول، 138- 151.
18. ر.ک: مجموعه آثاراستادشهیدمطهر ی(مسأله حجاب)، ج 19، ص 529.
19. محمدعلی سادات، رفتار والدین با فرزندان، ص 93.
20. رساله مراجع، ج 2، م 2437.
